Om- en afbouw van gesloten jeugdzorg en het recht op onderwijs

Uit onderzoek en ervaringen van deskundigen blijkt dat jongeren vaak niet beter af zijn in de gesloten jeugdzorg. Daarom wordt er gewerkt aan de afbouw van gesloten jeugdzorg en het opzetten van kleinschalige, open woonvoorzieningen. Dit heeft ook gevolgen voor de manier waarop onderwijs voor deze jongeren wordt georganiseerd.

De plannen voor de afbouw en verandering van de gesloten jeugdzorg hebben directe gevolgen voor de manier waarop onderwijs aan jongeren in deze zorg wordt aangeboden. Voorheen was onderwijs een vast onderdeel van het dagelijkse programma binnen de gesloten jeugdzorg. Nu de gesloten jeugdzorg wordt aangepast, moet ook het onderwijs opnieuw worden georganiseerd. Een belangrijk doel hierin is het waarborgen van continuïteit in het onderwijs voor jongeren in (residentiële) jeugdzorginstellingen.

Extra impuls

In 2023 heeft de minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs in een Kamerbrief over de herbezinning op residentieel onderwijs een voorstel naar de Tweede Kamer gestuurd. Het kabinet heeft structureel 15,5 miljoen euro extra beschikbaar voor onderwijs bij residentiële instellingen gesteld. Dit komt vanaf 2023 stapsgewijs beschikbaar. Daarnaast komt een extra impuls voor de transformatie van de gesloten jeugdhulp, via een regeling frictiekosten met een budget van € 182 mln. voor de periode 2024 – 2028. Dit geld is bedoeld voor de af- en ombouw van de gesloten jeugdhulp met waar dat mogelijk is ruimte voor de opbouw van alternatieven.

Onderwijs

Voor de om- en afbouw van de gesloten jeugdzorg zijn inmiddels verschillende initiatieven gestart. Daarnaast is regionale samenwerking essentieel, waarbij gemeenten, samenwerkingsverbanden (voor passend onderwijs), schoolbesturen, mbo-instellingen, jeugdzorginstellingen en gecertificeerde organisaties gezamenlijk plannen ontwikkelen. In het streven naar (bijna) nul plaatsingen in 2030 in de gesloten jeugdzorg, werken gemeenten, gecertificeerde instellingen, zorgaanbieders en samenwerkingsverbanden voor passend onderwijs nauw samen. Zij dragen gezamenlijk de verantwoordelijkheid voor het ontwikkelen van alternatieve jeugdzorgvoorzieningen in samenwerking met het onderwijs.

Het ministerie van OCW zorgt voor monitoring van de ontwikkelingen in het residentieel onderwijs en zorgt voor ondersteuning van scholen en samenwerkingsverbanden passend onderwijs bij de transformatie. In dat kader stelt OCW ook een landelijk contactpersoon aan, die de ontwikkelingen binnen het onderwijs en de onderwijscoalities volgt. Het uitgangspunt is dat de school van herkomst in de toekomst, waar dat kan, verantwoordelijk blijft en dat de jongere bij die school ingeschreven blijft. In de meeste gevallen is dit de school waar de jongere onderwijs volgt voordat jeugdzorg is ingezet. OCW neemt het initiatief om de wet- en regelgeving hiervoor aan te passen.

Te snel

Vanuit het gespecialiseerd onderwijszijn geluiden te horen dat de afbouw van de gesloten jeugdzorg weliswaar goed gaat maar het ontwikkelen van alternatieven nog onvoldoende is. Johan van Triest, bestuurder van de Aloysius Stichting, noemt ook de toename van thuiszittende jongeren die voorheen in de jeugdzorginstellingen zaten, en nu tussen het wal en schip (dreigen te?) vallen. “Zij kampen vaak met meerdere problemen zoals trauma’s, een complexe thuissituatie, middelengebruik, uitbuiting en onderdrukking.

De stap naar criminaliteit ligt soms op de loer, of is al genomen. Met dit soort zaken op hun bord, staat hun hoofd veelal niet naar school”, aldus van Triest. Hij geeft aan dat het regulier en gespecialiseerd onderwijs de transformatie niet altijd kan bijbenen en pleit voor een pas op de plaats wanneer het gaat om het afbouwen van de gesloten jeugdzorg.

Ingrado

De uitwerking van het onderwijsaanbod voor deze jongeren zal ook opgenomen moeten worden in al lopende trajecten zoals de route naar inclusiever onderwijs, de werkagenda rondom de samenwerking tussen zorg en onderwijs, de uitwerking van de verzuimaanpak, verbeteraanpak passend onderwijs en de verbeteragenda passend onderwijs mbo. De minister noemt de mogelijkheid van inzet van digitaal afstandsonderwijs, bedoeld voor de doelgroep thuiszitters, ook mogelijk te maken voor de doelgroep jongeren uit de gesloten jeugdinstellingen.

Ingrado is van mening dat juist de lessen die geleerd zijn bij ‘Wel in ontwikkeling’ meegenomen moeten worden. Juist deze doelgroep vraagt om een werkwijze die vaak buiten de huidige kaders valt (of ligt). Dit wordt momenteel niet genoemd terwijl heel veel samenwerkingsverbanden aangehaakt zijn bij dit project.

Het is voor Ingrado lastig te bepalen om hoeveel thuiszittende jongeren uit de gesloten jeugdzorg het gaat. Er worden geen cijfers gepubliceerd over het aantal leerlingen dat langdurig relatief verzuimt per school. Die cijfers zijn er wel per gemeente maar daarin kan deze specifieke groep jongeren niet onderscheiden worden. Hoewel het waarschijnlijk om een relatieve kleine doelgroep gaat, vinden we het belangrijk dat het recht op onderwijs voor deze jongeren blijft gewaarborgd. Dit is volgens Ingrado erg belangrijk omdat het alternatief, ‘het pad naar criminaliteit’ zoals Van Triest het noemt, op de loer ligt.

De ingezonden brief door Van Triest, voorzitter college van bestuur Aloysius Stichting, is te lezen in de onderstaande bijlage.