Tweede landelijke conferentie passende BPV

Op 20 juni 2023 organiseerde de landelijke werkgroep ‘begeleiding bij stages en eerste stappen op de arbeidsmarkt‘ vanuit de verbeteragenda passend onderwijs mbo voor de tweede keer een landelijke BPV-conferentie in Antropia (Driebergen). Het ochtendprogramma stond in het teken van mentale gezondheid en stage. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat (ook) studenten met een mentale kwetsbaarheid zich optimaal kunnen ontwikkelen?

“Stay strong, you got this, it will be okay”, die woorden vormen het ‘mentale decor’ voor de start van de BPV-conferentie. Wie Barend Elias (21) in de minuten die volgen ritmisch over het podium ziet bewegen, zou niet vermoeden dat Barend een auditieve en visuele beperking heeft. De student dans van PACT+, onderdeel van het ROC van Amsterdam, is volledig in zijn element terwijl hij een solo danst uit een productie waaraan hij recent meewerkte. De boodschap ‘het komt goed’ wil hij graag doorgeven.

Hoe bemoedigend die boodschap ook is, dat gaat niet altijd vanzelf. Soms heb je een steuntje in de rug nodig. Iemand die naar je luistert. Dat geldt zeker ook voor mbo-studenten met extra ondersteuningsbehoefte, omdat ze een fysieke beperking hebben, problemen thuis die stress geven of mentale problemen. Hoe kun je als opleiding dat maatwerk bieden, vooral ook rond de beroepspraktijkvorming (BPV)? Een belangrijke vraag voor de aanwezigen, waarvan een groot deel werkzaam is als BPV-begeleider en dus dagelijks voor deze uitdaging staat.

Hoe het niet werkt

Het team van GeestKracht, een programma van FNO dat werkt aan de mentale gezondheid van jongeren en jongvolwassenen met een psychische kwetsbaarheid, wil de aanwezigen graag helpen met die vraag. Hoe? Door hun eigen ervaringen te delen. GeestKracht Duovoorzitter Noaz Asbroek laat de teamleden een voor een hun verhaal vertellen. Die zijn zowel negatief als positief. Ghermay kreeg bijvoorbeeld regelmatig te maken met stigma’s en lage verwachtingen. Ondanks het trauma dat hij als 14-jarige op zijn vlucht van Eritrea naar Europa opliep, deed hij hard zijn best en liet hij ook goede resultaten zien. Maar toch kreeg hij steeds te horen “Dat kan jij niet.” En ook: “Trauma’s moet je niet naar school meenemen, dat blijft thuis.”

 

Bij Robin en Renate dachten ze op de opleiding wel goed mee. Maar toen het tijd was om stage te lopen, ging het alsnog mis. Mentale problemen in het algemeen kunnen al een obstakel vormen bij het vinden van een geschikte stageplek, maar iets als een hulphond vinden stageplekken al helemaal ingewikkeld. Daarnaast kan ook het verplichte aantal stage-uren een obstakel vormen. Het risico op uitval is dan groot. Ook daarvan zijn de jongeren van GeestKracht het bewijs. Het overkwam hen bijna allemaal. De belangrijkste oorzaak? Wegvallen van toekomstperspectief en motivatie op het moment dat er problemen ontstaan rond de stage.

Opleiding en stage gaven mij toekomstperspectief en hoop. Toen dat stukliep, ging het mentaal weer bergafwaarts - Renate

Uit de verhalen komt ook een dilemma naar voren: volledige openheid geven over je mentale kwetsbaarheid of niet? Doe je het wel dan schrikt het werkgevers misschien af, doe je het niet dan is er altijd een risico dat het misgaat tijdens de stage, omdat er geen rekening wordt gehouden met bijvoorbeeld belastbaarheid. Dat laatste overkwam ook Noah, die stageliep op een kinderdagverblijf, zich niet begrepen voelde door de stagebegeleider en een onvoldoende kreeg.

Met deze les op zak besloot Noah in het tweede stagejaar wel open te zijn over zijn ‘gebruiksaanwijzing’. Dat hielp. Hij kreeg goede begeleiding vanuit school en de stage begon veelbelovend. Maar toen 2 dagen in de week, 8 uur per dag werken te veel bleek, ging het alsnog mis. Hij kreeg via school te horen dat hij niet meer terug mocht komen op zijn stageplek. Dat voelde als een klap in zijn gezicht en hij viel uit.

Leon, samen met Noaz voorzitter van team Geestkracht, is een open boek zegt hij zelf. Op zijn opleiding vertelde hij dan ook eerlijk over zijn middelenverslaving en mentale problemen. Vanaf dat moment lag hij onder een vergrootglas. Er waren strakke kaders, wat hem beperkte in het kiezen van een stageplek. Desondanks maakte hij er het beste van, totdat er op de opleiding in korte tijd een aantal veranderingen waren en het probleem bij hem werd neergelegd. Dat deed pijn, het vertrouwen was weg.

Hoe het wel werkt

Op haar tweede mbo-opleiding kreeg Robin meteen iemand toegewezen. Een vast aanspreekpunt bij wie ze kon aankloppen, die haar hielp met de planning, meedacht over dingen waar Robin tegenaan liep en die haar ook leerde kennen. Dat hielp. Op haar stageplek werd rekening gehouden met haar problematiek en met therapie-afspraken. Het resultaat: Robin rondde ‘vloeiend en versneld’ haar opleiding af. Zo kan het dus ook.

Ook Noah kreeg iemand op de opleiding die echt persoonlijke begeleiding bood en bij wie Noah zijn ei kwijt kon. Er was ruimte voor maatwerk en om te zeggen “vandaag lukt het even niet”. Dat maakte het voor Noah mogelijk om zijn energie te verdelen, ruimte te hebben voor leuke dingen naast school, want dat is heel gezond.

Als er vertrouwen is en je open kunt zijn over je mentale problemen, haal je het uit de taboesfeer en voorkom je dat het nóg groter wordt in je hoofd - Robin

En Ghermay? Ook bij hem kwam het goed dankzij een betrokken begeleidster. Zij wees hem de weg, wees hem op zijn rechten, waardoor hij sterker in zijn schoenen kwam te staan. Eigenlijk was ze als een soort gids. Daardoor is het hem gelukt meerdere certificaten te behalen.

Ook Leon had gelukkig een hele positieve ervaring op een nieuwe opleiding. De insteek was er totaal anders. Ze vroegen “Wat wil jij?” en zagen vooral zijn potentie. Hij kreeg er ruimte om het op zijn eigen manier te regelen en nu kan hij vol trots zeggen dat hij zijn mbo-diploma op zak heeft en zijn dromen aan het verwezenlijken is.

Dagvoorzitter Ans Machielse (Ingrado) vat na afloop het gesprek met Team GeestKracht nog eens kort samen: “Zes mensen met allemaal een eigen verhaal, daar gaat het om: maatwerk bieden.”

Reminders van Team Geestkracht:

• Een vaste begeleider geeft vertrouwen.
• Ga het gesprek aan, juist ook met jongeren die het, om wat voor reden dan ook, lastiger hebben.
• Ontdek waar de potentie ligt en geef ruimte om die te benutten.
• De druk om een stageplek te vinden is groot. Onderschat de stress daarover niet.
• Open communicatie, bijvoorbeeld tussen SBB en leerwerkbedrijven, over hoe bedrijven studenten met mentale kwetsbaarheid kunnen ondersteunen.

 

 

Studentenwelzijn

Jolien Dopmeijer is projectleider studenten bij het Programma Jeugd van het Trimbos-instituut en docent/onderzoeker in het hbo. Een ervaring met een student inspireerde haar jaren geleden om zich te verdiepen in studentenwelzijn. Wat is dat, studentenwelzijn? Eigenlijk een verzameling van factoren, legt ze uit. Studentenwelzijn is een combinatie van:

• een duurzame positieve gemoedstoestand, mét ruimte voor momenten dat het minder gaat
• voldoende energie en veerkracht;
• tevreden zijn met zichzelf en relaties, hierin ligt ook een rol voor begeleiders;
• effectief functioneren, binnen de mogelijkheden van de student. Dat vraagt om maatwerk;
• uitgaan van mogelijkheden en kansen, wat kan een student en wat heeft de student nodig om zijn of haar doel te bereiken?;
• mentaal vaardig zijn.

Om studenten goed te ondersteunen is het belangrijk dat begeleiders en onderwijzend personeel weten welke vragen je moet stellen, wat jouw rol is, maar ook waar jouw rol ophoudt en hoe je iemand dan verder kan helpen. Daarnaast is het voor een goede, integrale aanpak belangrijk dat er in de onderwijsvisie niet alleen maar aandacht is voor kennis, maar ook voor persoonlijke ontwikkeling.

Wat speelt er bij studenten?

Een belangrijk begrip bij studentenwelzijn is de liminale ruimte, oftewel het ‘ondertussen’ of ‘de tussenruimte’ tussen levensfasen waarin dingen nieuw, onduidelijk en spannend zijn. Die spanning hoort erbij, maar kan ook teveel worden. En dat zien we ook rond stages. Er worden ineens nieuwe dingen van je gevraagd en verwacht. Dat vraagt om begeleiding. Om iemand die erkent dat het spannend is en vraagt wat een student nodig heeft. In haar eigen praktijk gebruikt ze de brug achter de school als metafoor om te bespreken waar iemand (voor) staat, wat iemand wil bereiken aan de andere kant van de brug, wat ze meenemen en ook wat ze achterlaten. Dat levert mooie gesprekken op.

We kunnen niet tegen studenten zeggen: “Zoek het maar uit.” Dat kan gewoon niet. - Jolien Dopmeijer

De fase waarin de huidige studenten zitten en de wereld waarin zij leven, kent veel uitdagingen. En deze fase kenmerkt zich door het vinden van je ‘sense of belonging’, je thuis voelen bij jezelf. Het is de absolute basis van studentenwelzijn volgens Dopmeijer. Zelfacceptatie is cruciaal. In een prestatiegerichte maatschappij is dat een extra uitdaging. Gevolg: een hoog percentage psychische klachten onder jongvolwassenen.

In wetenschappelijke termen ervaart een grote groep studenten ‘diffuus verlies’, een gevoel dat je iets kwijtraakt, wat niet wordt gezien of erkend. Dat kan te maken hebben met ouders die scheiden, migratie, maar ook met verlies van perspectief omdat je een opleiding niet kunt afronden bijvoorbeeld. Dat vraagt om goede begeleiding.

 

Prestatiedruk en stress

Recent onderzoek maakt duidelijk dat een opstapeling aan onzekerheden jongeren parten speelt. Naast ‘zelf opgelegde’ druk en onzekerheden op wereldniveau zijn gebrekkige informatievoorziening, piekbelasting en last minute veranderingen op school een belangrijke factor in de stress die studenten ervaren. Studenten ervaren hun leven als een hindernisbaan en missen de ruimte om in eigen tempo te ontwikkelen, wat soms leidt tot verkeerde studiekeuzes. Wat in zulke gevallen in elk geval niet helpt is zeggen dat studenten maar weerbaarder moeten zijn of het idee dat falen ‘eigen schuld’ is.

Wat hebben studenten nodig?

Kort samengevat: begeleiding in deze ingewikkelde fase. Dat vraagt van begeleiders een zeker besef van de kwetsbaarheid van deze fase en van de invloed die je hebt op de ontwikkeling. Snappen dat jongeren in een fase zitten waar experimenteren bij hoort. En ook jouw eigen belang als rolmodel zien en daarop reflecteren. Ga zoveel mogelijk het gesprek aan zonder agenda, vrij van oordeel, gericht op samenwerking.

Zelf geven studenten nog aan dat ze het belangrijk vinden dat hun problemen serieus worden genomen en dat ze gehoord worden. Ze willen graag meedenken over beleid en over oplossingen. Verder willen ze geholpen worden bij het ontwikkelen van mentale gezondheidsvaardigheden. Zelf problemen en risico’s herkennen. Weten hoe je een gesprek voert over mentale problemen en bij wie je terecht kunt.

Hulp vragen is een vaardigheid, die moeten ze dus aangeleerd krijgen. Studenten met belemmerende gedachten als ‘dat kan ik niet’ kun je helpen door ze duidelijk te maken dat ze iets ‘nóg niet’ kunnen en dat ze mogen leren. En tenslotte kun je studenten helpen inzicht te krijgen in wat energie geeft en wat energie uit ze trekt.

Secure base
Het belangrijkste wat je kunt zijn voor een student is een ‘secure base’, een term die is ontleend aan bergbeklimmen. Als secure base geef je voldoende touw (ruimte) om te klimmen en de eigen route te bepalen, maar ben je ook de zekerheid als het mis dreigt te gaan. "Je biedt de veiligheid om de uitdaging aan te gaan", vat Dopmeijer het samen. Wat nog mooier is? Als je studenten kunt leren hoe ze een secure base voor zichzelf kunnen zijn.

Wat kan je morgen al anders doen?

• Vraag als je een student spreekt, zonder bijbedoelingen “Hoe gaat het met je?”
• Zeg zo vaak als je kan: “De komende vijf of tien minuten heb ik alle tijd van de wereld voor jou.”
• Ga het gesprek aan over waar studenten stress door ervaren (en waar ze energie van krijgen).
• Betrek studenten bij het maken van beleid.

Terugblik regionale BPV-bijeenkomsten

In de afgelopen maanden zijn er door het hele land regionale bijeenkomsten georganiseerd over passende BPV voor iedereen. Henrie Mastwijk, projectleider bij Ingrado zet op een rij welke aandachtspunten daar naar voren kwamen:

• Het belang van korte lijntjes binnen de driehoek student, leerbedrijf, onderwijs. Er zijn voor het leerbedrijf en er zijn voor je student.
• Begeleiders hebben behoefte aan meer kennis en vaardigheden op het gebied van begeleiden en de drie V’s (vertrouwen, veiligheid en verwachtingen).
• Duidelijkheid over wat kan en mag. In hoeverre kun je ‘buiten de lijntjes kleuren’?
• Meer tijd om studenten te begeleiden. Die behoefte bestaat bij zowel bedrijven, BPV-begeleiding als het doorstroompunt (RMC).
• Meer mogelijkheden voor maatwerk. Bijvoorbeeld stage-uren anders verdelen als belastbaarheid een uitdaging is, in combinatie met een oplossing voor het inpassen in het onderwijsprogramma van de student.

Het laatste punt dat naar voren kwam is de warme overdracht van de student richting bedrijf. Daar gingen veel gesprekken over. Wat vertel je wel en wat vertel je niet? Hoe weeg je de belangen af als er sprake is van een extra ondersteuningsbehoefte? Ook dat is maatwerk, dat eigenlijk al begint bij de intake van de opleiding. Wat heeft de student nodig? Hoe kunnen we je ondersteunen?

Hoe nu verder?

De werkgroep gaat verder met alle punten die uit de BPV-bijeenkomsten naar voren zijn gekomen. Daarnaast is er meer onderzoek nodig binnen het mbo, zodat we nog beter gaan begrijpen wat studenten nodig hebben.

> Tijdens het middagprogramma konden de aanwezigen kennis ophalen en uitwisselen in diverse workshops. Benieuwd wat er is besproken? Download dan de presentaties hieronder.