Leerplicht ziet in toenemende mate een rol voor zichzelf in een preventieve verzuimaanpak. De meeste leerplichtambtenaren willen verzuimende leerlingen vroeg in beeld krijgen en maatregelen treffen die (helpen) om te voorkomen dat eventuele onderliggende problemen verergeren. Met onderliggende problemen doelen we meestal op problemen van de leerling of in het gezin van de leerling.
Het RtI-model leert ons dat we daarbij ook oog moeten hebben voor eigenschappen van de school, zoals het schoolklimaat. RtI staat voor Response to Intervention. Het RtI-model helpt om de aanpak van schoolverzuim inzichtelijk te maken. Het geeft een kader om aanwezigheid op school te bevorderen en het helpt bij de aanpak van verzuim. In dit artikel staan we stil bij het belang van schoolklimaat voor schoolprestaties van leerlingen en de relatie tussen schoolklimaat en verzuim .We gaan ook in op wat dit betekent voor de rol van leerplicht of RMC in een preventieve aanpak van schoolverzuim.
Schoolprestaties
De ontwikkeling van kinderen is gebaat bij een schoolklimaat waarin zij zich prettig voelen. Uit onderzoek van Pellerin (2005) blijkt dat kinderen die scholen met een ‘gezaghebbend’ schoolklimaat bezochten de beste resultaten boekten, zowel in cognitief als in sociaal opzicht. Een ‘gezaghebbend’ schoolklimaat is een klimaat waarin eisen worden gesteld aan de leerlingen maar waarin ook ruimte is voor warme en ondersteunende relaties tussen docenten en leerlingen.
Het belang van een veilig schoolklimaat komt ook naar voren in een onderzoek naar drie succesvolle Rotterdamse basisscholen in kwetsbare wijken met een voor Rotterdam bovengemiddeld aantal gewichtenleerlingen. Zij presteren al drie opeenvolgende jaren boven de bovengrens van de Onderwijsinspectie. Volgens de geïnterviewden van deze scholen is onder meer een positief pedagogisch klimaat, dat gekenmerkt wordt door rust, regels en structuur, van grote invloed. Daarnaast zijn een sterke leerkracht-leerlingrelatie en het hebben van hoge verwachtingen van de leermogelijkheden van alle individuele leerlingen belangrijke succesfactoren. Ook de Inspectie van het Onderwijs noemt een goed school- en klasklimaat als voorwaarde om tot leren te kunnen komen (zie: De staat van het onderwijs 2020). Vooral aspecten die te maken hebben met sociaal-emotionele veiligheid van leerlingen en ook van leraren worden als onmisbaar voor een optimaal leerproces genoemd.
Gezaghebbend klimaat
In 2019 is voor het eerst het effect van schoolklimaat op het ongeoorloofd verzuim onderzocht door Keppens en Spruijt. Zij onderzochten het effect van schoolklimaat op het spijbelgedrag van ongeveer 2500 jongeren in Vlaanderen en vonden dat een gezaghebbend klimaat preventief werkte op het spijbelen. Zij stelden zich daarbij de vraag wat daar dan de reden van was. Het bleek dat leerlingen zich in scholen met een dergelijk klimaat meer aan school, lees medeleerlingen en docenten, konden binden en daardoor minder de neiging hadden om te spijbelen.
Met name het versterken van banden met belangrijke personen in de directe omgeving van de jongere (vrienden en docenten) die positief staan tegenover schoolbezoek speelt daarbij een rol. Het blijkt dat de overdracht van deze positieve houding door een gezaghebbend schoolklimaat wordt bevorderd. Daarmee wordt ook helder dat schoolbinding niet iets is van de individuele leerling, maar veel meer gezien moet worden als uiting van de samenhang met peers, docenten en schoolleiding.
Wat kun je hiermee als leerplichtambtenaar of RMC-consulent?
Het bevorderen van een veilig schoolklimaat hoort bij niveau 1 van het RtI-model. Het gaat hier om een schoolbrede interventie die bedoeld is om aanwezigheid van alle leerlingen te bevorderen en verzuim te voorkomen. Belangrijk dus om daar als leerplichtambtenaar of RMC-consulent aandacht voor te hebben.
Om goed zicht te krijgen op oorzaken van verzuim of op onderliggende problematiek bij verzuim moet de leerplichtambtenaar of RMC-consulent in zijn of haar onderzoek dus ook aandacht hebben voor factoren op school en in de klas. Dit is dan ook een van de elementen in het signaleringsinstrument schoolverzuim van de MAS.
De interventies in niveau 1 zijn interventies die de school oppakt. De leerplichtambtenaar of RMC-consulent kan echter vanuit zijn of haar kennis over verzuim en in zijn rol als adviseur het gesprek aangaan met school over de invloed van schoolklimaat op de aanwezigheid van leerlingen. Uit het onderzoek ‘leerplicht bekeken door scholen’ blijkt dat juist die adviseursrol van leerplichtambtenaren door scholen wordt verwacht. Zij kunnen de school ervan bewust maken dat een veilig schoolklimaat helpt om verzuim te voorkomen.
Om verzuim te voorkomen is het echter ook van belang om acties en maatregelen te nemen op schoolniveau die een positief verblijf op school versterken. Hierbij is een veilig schoolklimaat een voorwaarde. Een goede analyse van de verzuimregistratie door de school kan een hulpmiddel zijn om te achterhalen in welke klassen het klimaat mogelijk minder positief is. Hulpmiddelen hierbij zijn de checklist aanwezigheidsbeleid en de handreiking aanwezigheidsregistratie.
Meer informatie:
Casestudy Rotterdamse basisscholen: zie: https://hetonderzoekerscollectief.nl/wp-content/uploads/2020/02/Rust-vertrouwen-en-andere-succesfactoren-onderzoek-succesvolle-Rotter....pdf
Over het RTI-model van Kearney en Graczyk- zie Ingrado Magazine nr. 40 https://issuu.com/ingrado/docs/im_40_april_2020_web/13
Vragen of opmerkingen? Neem dan contact met ons op.